Алисаның Хайхастар Чирінзер чорығы (Alïsanıñ Hayhastar Çïrinzer çorığı)
Alice’s Adventures in Wonderland in Khakas

By Lewis Carroll, translated into Khakas by Maria Çertуkova

Click on the book cover on the right to order this book from Amazon.co.uk!

Or if you are in North America, order the book from Amazon.com!

«Анда,» оң алны азаан сунып, нандырған Хоосха. «Пӧрiкчi чур­тапча.» «Тiгде,» ол сол алны азаан суныбысхан: «Хозан чур­тапча. Хайзынзар даа пар. Олар iкiзiнең алазааннар.»		“In that direction,” the Cat said, waving its right paw around, “lives a Hatter: and in that direction,” waving the other paw, “lives a March Hare. Visit either you like: they’re both mad.”
«Чох, минiң андағларзар пара­рым килбинче,» тоғырланған Алиса.		“But I don’t want to go among mad people,” Alice remarked.
«Пасхазы чоғыл,» теен Хоосха. «Пiс мында прайзыбыс алазаан­нарбыс. Мин дее алазаанмын, син дее.»		“Oh, you ca’n’t help that,” said the Cat: “we’re all mad here. I’m mad. You’re mad.”
«Син ноға минi алазаан тiп санапчазың?» сурған Алиса.		“How do you know I’m mad?” said Alice.
«Андағ поларға кирек,» теен Хоосха. «Iди полбаза, син хайди мында пол парғазың за?»		“You must be,” said the Cat, “or you wouldn't have come here.”

Льюис Кэрролл—ол саблығ англия писательі паза Оксфорд университедіндегі Крайст Чёрч колледжтің математика ÿгретчізі Чарлз Латвидж Додсонның (1832–1898) позы аданған солазы. Ол колледж ректоры Генри Лидделлнің сöбірезінің чағын нанӌызы полған. Сöбіреде öсчеткен Алисаа (1852 чылда тöреен) паза аның пиӌелері Лоринге паза Эдитке ол удаа нымахтар чоохтаӌаң. Пірсінде—1862 чылның от айының 4-чі кÿнінде—Кэрролл, аның арғызы, Робинсон Дакуорт абыс, паза пу ÿс хызыӌах суғӌа кимеліг иніп, чарда тынанғаннар. Ана іди тынанчатхан туста Кэррол кічіг ööрелеріне Алиса аттығ хызыӌахтаңар улуғ чоох оңдайлығ нымах чоохтап пирген, хайди ол Кроликтің інінӌе Хайхастар Чирінзер тÿс парып, анда пасхаӌыл, таң­настығ киректерде араласхан. Алиса Кэрроллнаң пу нымах­ты позына пас пирерге сурынған. Нинӌе-де тус пазынаң чаӌында пазылған нымах тимде полған, анаң анда хай пірее тÿзедіглер иділгеннер паза хайзы чардыхтар хоза пазыл­ғаннар. Соонаң пу нымах 1865 чылда чарых кöрген. Ол тустаң пеер «Алисаның Хайхастар Чирінзер чорығы» чир ÿстÿндегі кöп аймах тіллерге тілбестелген. Амды сірернің алныңарда аның хакас тіліне пастағы тілбестее.		Lewis Carroll is the pen-name of Charles Lutwidge Dodgson (1832–1898), a writer of nonsense literature and a mathematician in Christ Church at the University of Oxford in England. He was a close friend of the Liddell family: Henry Liddell had many children and he was the Dean of the College. Carroll used to tell stories to the young Alice (born in 1852) and her two elder sisters, Lorina and Edith. One day—on 4 July 1862—Carroll went with his friend, the Reverend Robinson Duckworth, and the three girls on a boat paddling trip for an afternoon picnic on the banks of a river. On this trip on the river, Carroll told a story about a girl named Alice and her amazing adventures down a rabbit hole. Alice asked him to write the story for her, and in time, the draft manuscript was completed. After rewriting the story, the book was published in 1865, and since that time, various versions of Alice’s Adventures in Wonderland were released in many various languages. You are now holding the first translation to Khakas, a Turkic language of Siberia.
Хакастар—ÿстÿнзархы Сибирьде, Россия Федерациязына кірчеткен Хакас Республиказында, хаӌан-пуруннаң чуртап­чатхан тÿрк тілліг чон. Амғы туста хакастар 66,7 муң кізі саналча, оларның ööн чардығы Хакас Республикада, аның чуртағ ӌыларының 11,8% полып, чуртапча.		The Khakas people are an indigenous ethnic group of southern Siberia, in the Republic of Khakassia, which is a part of the Russian Federation. Today, the Khakas number 66,700, of which 90% (60,000 people) live in Khakassia, where they comprise 11.8% of the population.
Тіл классификациязы хоостыра хакас тілі камасин, чулым, шор, сарығ уйгур паза алтай тіллерінің алтынзархы диалект­терінең хада алтай тіллерінің сöбірезіндегі тÿрк пöлиинің индіркі хун салаазындағы хакас чардығына кірче. Хаас паза сағай диалекттеріне тöстенген хакас литература тілі, ирткен чÿс чылның 20 чылларында хакас пічии пÿткели, амғы тусха теере матап тиліп парған. Хакас тілінде монгол паза орыс сöстері, аймах тустарда сиип парып, тиксі тузаланылчалар; халғанӌы он чылның аразында пасха даа тіллернең орыс тілі пастыра кöп сöстер килчелер.		The Khakas language is classified (together with the Kamas, Chulym, Shor, Sary-Uighur and northern dialects of Altai) in a Khakas subgroup of the East Hun branch of the Turkic group of the Altaic language family. The literary Khakas was formed on the basis of the Sagai and Kachi dialects in the 1920s when the Khakas literacy was created, and has experienced significant development. The Khakas borrowed mostly from the Mongol and Russian; the lexical elements of other languages penetrated into Khakas, especially in the recent decades through Russian language.
Пістің ачырғазыбысха, пу произведениені англия тілінең кöнізінең тілбестир оңдай чох полып, піс аны А.А. Щербаков 1977 чылда тілбестеен тоғыстаң тузаланғабыс. Тілбестег тоғызында піс ікі ööн, олаңай нимес, че олох туста удур-тöдір килізіс полбинчатхан теедег, кöстег турғысхабыс: оригинал текстінең салииӌек тее хыйа парбасха паза хакас тілінің хоос тіл паза стилистика оңдайларын сайбабин, хакас хығырығӌаа чағын омалар чайап саларға. Пу киректе піске, тузалығ, аймах чöптер пиріп, читпес сариларны таныхтап, алнынзар чол кöзідіп, паалаӌаа чох, тöреміл полызығ пиріп одырған редактор-консультант Виктор Яковлевич Фет, аның ÿчÿн піс ағаа улуғ алғызыбыс читтірчебіс.		Since I was not able to translate directly from English, I used the Russian translation of Alexander Shcherbakov (1977). As the work on the Khakas text progressed, I tried to achieve two main, complex and seemingly conflicting goals: to be true to the original and at the same time, without violating Khakas language and style, to create images close to a Khakas reader. In this, I benefited, from the very start, assistance of the Advisory Editor of this project, Victor Fet, to whom I am deeply grateful for his advice, comments and recommen­dations on both “domestication” and correspondence of the Khakas text to the English original.
—Мария Чертыкова Ағбан саар, Хакас Республиказы, 2017		—Maria Chertykova Abakan, Republic of Khakassia, 2017